İdrar Analizi ( Tam İdrar Tahlili / TİT )
Kocaeli Sistem Laboratuvarlar Grubu

Bu testte, idrarda bulunan maddelerin  yoğunluğuna, idrarda olması ya da olmaması gereken maddelerin varlığına ilişkin incelemeler yapılır. Yaygın kullanılır, uzmanlar tarafından en çok istem alan uygulamalardan biridir. Non-invaziv bir yöntemdir.

Biyokimya laboratuvarlarında yapılan bir dizi işlem sonrası idrar test sonuçlarınız doktorunuza iletilmektedir. Kısa sürede sonuç veren bir işlemdir. Ancak TİT’den farklı olarak idrar kültürü istemi yapıldıysa sonuçların çıkması 1-2 günü bulabilir. İdrar kültüründe, kültürde üreme olup olmadığı incelenir. Üreme görülmemesi sağlıklı olunduğunu gösterirken üreme olması patolojik kabul edilir ve hemen detaylı inceleme yapılarak gerekli tedaviye başlanır.
İdrar Nasıl oluşur?

Böbrekler kandaki metabolik ara ürünlerini ve atıkları filtrelemektedir. Vücuttaki su miktarını düzenlemekte ve vücudun yeniden kullanabileceği elektrolit ve proteinlerin korunmasına yardımcı olmaktadır.

Gerekli olmayan maddeler, böbreklerden atılıp mesaneye gelir ve üretradan geçerek vücudun dışına atılır.
TİT Ne İşe Yarar?

Tam idrar testi; vücutta renal(böbrek) ve üriner sistem hastalıklarının takibinde ve tanısında, Bazı sistemik hastalıkların teşhisinde ve takibinde kullanılır. Kan hastalıklarında teşhis, tedavi ve takip için TİT istenebilir. Aynı şekilde endokrin hastalıklarında, metabolik hastalıklarda ve diyabet tanısında da tam idrar testi istenebilir.
Tam İdrar Testinde Nelere Bakılır?

Tam idrar testinde yer alan parametreler; dansite, Ph, Bilirubin, eritrosit, glukoz, renk, berraklık, lökosit esteraz, keton, nitrit, protein, ürobilinojen, bakteridir. Bu parametrelerin her biri gösterdiği değere göre bireyin sağlıklı olduğunu ya da olumsuz durumların olduğuna dair yönlendirme yapar.

Tam İdrar Testi Analizi

Tam idrar testi analizi biyokimya uzmanları tarafından yapılır. İdrar analizi;

Çıplak gözle,

Dipstick ile

Otoanalizör ile

Mikroskopla

incelenir.

Dipstick, idrar içine daldırılan özel kimyasallara sahip çubuk ile idrardaki renk değişimlerinin incelenmesi işlemidir.
İdrar Analizi Görsel İncelemesi
İdrarda Renk

İdrarın rengini etkileyen pek çok faktör vardır. Beslenme, ilaç kullanımı gibi şeyler idrarın rengini değiştirebilir. İdrar rengi;

Beyaz/süt rengi: İdrarda fosfat kristalleri olduğuna işaret eder.

Kırmızı/pembe/kahverengi: İdrarda eritrosit, hemoglobin, miyeglobin, kronik pb veya Hg toksikasyonuna işaret eder.

Sarı/portakal/kahverengi: İdrarda bilirubin, ürobilin, az su tüketimine işaret eder.

Kahverengi/siyah: İdrarda methemoglobin, homogentisik asit, melanin varlığında ortaya çıkar.

Mavi/Yeşil: İdrarda biliverdin, psödomans enfeksiyon, mavi bez sendromu olduğunu gösterir.
İdrarda Berraklık

İdrar, berrak olmalıdır. Bulanık idrar; Ürat, fosfat, karbonat, okzalat, lökosit, eritrosit ve bakteri varlığına işaret edebilir.
İdrarda Koku

İdrar analizinde pek çok değerlendirme söz konusudur. Burada idrarın kokusu da büyük önem taşır. İdrar kokusuna göre;

Çürük meyve kokusu: idrarda keton varlığını gösterir.

Amonyak kokusu: Bakteriyel enfeksiyonlar sonucu üre açığa çıktığını gösterir.

Küf kokusu: Fenilketonüri hastalığı olabileceğine işaret eder.

Ekşi koku: Tirozinemi varlığı söz konusudur.
İdrar Analizi Kimyasal İncelemesi
İdrar Dansitesi Nedir? (Sg)

İdrarın yoğunluğunu ifade eden bu değerin sağlıklı bireylerde gösterdiği değer 1005-1025 arasıdır. İdrarda dansite düşüklüğü vücuttaki su miktarının normalin üzerinde olduğunda ortaya çıkan  bir durumdur. Pyelonefrit, interstisyel nefrit, renal yetmezlikler, gromerulonefrit, şekersiz şeker hastalığında dansite düşük değer gösterir. Aksine; dansite yüksek çıktığında yani idrar yoğunluğunun fazla olduğunda vücudun susuz kaldığı anlaşılır.

Hipovolemik şok, ileri seviye yanıklar, kusma-ishal ve terleme gibi vücutta su kaybı yaşatan durumlar, idrarda şeker varlığı ve diyabet, renal yetmezlikler ve enfeksiyonlar, hepatorenal sendromlar, kalp yetmezliği gibi hastalıklarda dansite yüksek değerde çıkmaktadır. Buna ek olarak idrarın soğutulması ya da idrarda protein atımı söz konusu olduğunda da dansite  değeri etkilenmektedir.
İdrar Ph değeri Nedir?

Sağlıklı bir insanın idrarında Ph 4.5-8 arasındadır. Kan transfüzyonları, kusma, soğuk duş ve alkali yapıcı maddelerin kullanımı Ph değerini yüksek göstermektedir. Aynı zamanda böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonu gibi hastalıklarda Ph değerini yükseltir. Tam tersi; diyabet hastalığı, lösemi, gut, C vitamini eksikliği, asidik ilaçların kullanımı, yüksek proteinli beslenme de Ph değerini düşürür.
İdrarda Bilirubin (BIL) Nedir?

Bilirubin kan kökenli bir pigmenttir. Sağlıklı bir insanın idrarında bilirubin negatif değer göstermelidir. İdrarda bilirubin pozitif çıktığında karaciğer veya safra kanallarında bir tıkanıklıktan, hepatit ya da başka bir karaciğer hastalığı olduğundan şüphelenilir.
İdrarda Eritrosit Nedir?

İdrarda eritrosit varlığı tıpta hematüri olarak isimlendirilmektedir. İdrarda eritrosit değeri sağlıklı bir insanda negatif değerdedir. Ancak pozitif çıkması durumunda kesinlikle araştırılması gerekir. İdrar yolu enfeksiyonu, idrar yollarında taş hastalığı, renal kistler, prostat büyümesi gibi sorunlar söz konusu olduğunda idrarda eritrosit varlığı pozitiftir. Ancak daha ciddi durumlar var olabileceğinden dolayı idrarda eritrosit görülürse uzmanlar ileri tetkik incelemeleri isteyebilir.
İdrarda Glukoz Nedir?

İdrarda glukoz görülmesi glukozüri olarak isimlendirilir.  Sağlıklı bir insanın idrarında glukoz bulunmaz.  İdrarda glukoz göründüğünde diyabet hastalığından şüphe edilir. Buna ek olarak cushing sendromu, karaciğer ya da pankreas hastalıkları, tirotoksikoz, fanconi sendromu, penisilin-sefelosporin gibi ilaçların kullanımı, emilim problemleri sebebiyle idrarda glukoz görülebilir.
İdrarda Lökosit Esteraz (LEU) Nedir?

Sağlıklı bir insanda lökosit esteraz değeri negatif çıkmalıdır. Pozitif olması durumunda patolojiktir ve incelenmesi gerekir. Pozitif çıkmasının en yaygın nedeni idrar yolu enfeksiyonu ve böbrek taşlarıdır. Buna ek olarak hamilelik, sigara içmek, yoğun egzersizde bu değeri pozitif gösterebilir.
İdrarda Keton Nedir?

Sağlıklı bir insanda keton değeri negatiftir. Pozitif olması genelde açlık durumunda ortaya çıkar. Buna ek olarak diyabetli hastalarda, ateş, şiddetli kusma ve ishalde ortaya çıkar.
İdrarda Nitrit Nedir?

Sağlıklı bir insanın idrarında nitrit negatif değerdedir. Pozitif olması nitrit üreten bakterilerin varlığını gösterir. İdrarın mesanede fazla bekletilmesi bu bakterilerin oluşmasına zemin hazırlar. Dolayısıyla idrar bekletilmemelidir.
İdarda Protein Nedir?

Sağlıklı bir insanın idrarında protein negatif değerdedir. Pozitif çıkması protein kaçağı olarak isimlendirilir ve patolojiktir. Böbrek hastalıklarının olduğunun habercisidir.

Aynı zamanda az su içilmesi ve gebelikte de idrarda protein görülebilir. Bu durumda hastadan 24 saatlik idrar takibi istenir. Hasta, bir günlük idrarını örnek kabında biriktirir ve ertesi günü tekrar hastaneye gittiğinde yeniden taze idrar testi verir. Bu takip sonrası protein kaçağının olup olmadığı net şekilde belli olur. Sonuç negatif ise normaldir pozitif çıkarsa hastaya tedavi yapılır.
İdrarda Ürobilinojen Nedir?

Sağlıklı bir insanda eser miktarda ürobilinojen bulunur. Normal değerde olması gerekir. Ancak ürobilinojen yüksekliğine hemoliz, pernisiyöz anemi, karaciğer hastalıkları, dubin-johnson sendromu, rotor sendromu, konjestif kalp yetmezliği, kurşun zehirlenmesi, kolestaz ve safra kanalda tıkanıklık ve birtakım ilaçlar neden olabilir.
İdrarda Askorbik asit (C vitamini)

Kimi zaman C vitamini ya da multivitamin alan kişilerin idrarlarında büyük oranda askorbik aside rastlanabilir. Bu durumdan şüphelenilmesi halinde bir laboratuvar çalışanı örneği askorbik asit için test edebilmektedir. Çünkü idrar analizinde kullanılan kimyasal test şeridi bazı hallerde sonuçların doğruluğuna etki edebilir. Yanlışlıkla negatif ya da düşük sonuçlar verebilir. İdrar analizinde şeritle bakılan testlerden etkilenebilecek testler kan, glukoz, bilirubin, lökosit esteraz ve nitrittir.
İdrar Analizi Mikroskobik İnceleme
İdrarda Eritrositler (RBC)

Normal şartlarda idrar sedimentinde birkaç RBC yer alır. Hemoglobin için pozitif bir kimyasal test ile mikroskop altında rastlanan RBC sayısındaki artış idrarda kana rastlandığı anlamını taşır. Bununla birlikte bu test, kanın nereden geldiğini tespit etmeye yardımcı olamaz.

İdrardaki kan normal bir bulgu kabul edilmez. Fakat nadir bir durum da değildir. Hemen alarm durumuna geçilmesi için işaret değildir.

Hematüri bir doktorun kanın altında yatan sebebini belirlemeye çalışmak için daha fazla araştırma yapmasına işaret eden bir belirtidir.

Bunun için doktor hastanın tıbbi geçmişini, fizik muayenesini, eşlik eden diğer bulguları, belirtileri değerlendirmeye alacaktır. Kaynağın tespiti için ek idrar ve kan testleri uygulanabilir.

Hematürinin altında yatan nedenleri daima kalıcı zarar olmaz. Geçici durumlar olabilir. Çok az tedavi ile ya da tedaviye gerek kalmadan geçebilir.

İdrarda bakteri ve lökosit ile birlikte kan varsa antibiyotiklerle kolaylıkla tedavi edilebilen ir idrar yolu enfeksiyonu durumun sebebi olabilir.

Fakat bazı hematüri nedenleri kritik durumlar olabilir. Ya da tedavi ve izlemeyi gerektiren kronik bir durumu temsil de edebilir.
İdrarda Lökosit (WBC)

İdrar sedimentindeki WBC sayısı normal kişilerde düşüktür. Yüksek güç alanı başına 0-5 WBC kadardır. WBC’ler vajinal sekresyonlarda kaynaklı bir bulaşıklıktan kaynaklanabilir. İdrarda mikroskop altında artmış olarak görülen bir WBC sayısı veya lökosit esteraz için pozitif şerit testi ürüner sistemin herhangi bir yerinde bir iltihap olduğunu ya da enfeksiyon bulunduğunu işaret edebilir. Bakterilerle birlikte görülmesi halinde ise muhtemel bir idrar yolu enfeksiyonu olabilir.
İdrarda Epitel hücreleri

Bu hücreler sıklıkla birkaç, orta ya da çok olarak sonuca yansıyabilir. Normal şartlarda kadınların ve erkeklerin idrar sedimentinde birkaç epitel hücre yer alır. İnflamasyon, enfeksiyon ve maligniteler gibi hallerde epitel hücresi artmış vaziyettedir. Mevcut hücre türlerinin belirlenmesi, kimi koşulları belirleyebilmeye destek sağlar. Mesela büyük miktarda parçalanan hemoglobin içeren epitel hücreler şu an idrarda hiç yer almasa dahi son zamanlarda idrarda hemoglobin ya da eritrosit bulunduğuna işaret edebilir.
İdrarda Bakteri, parazit ve mayalar

sağlıklı insanların idrar yolları sterildir. Eğer idrar örneği orta idrar olarak toplanmış ise mikroskop altında idrar sedimentinde bakteriye rastlanmaz. Pozitif değer alması patolojiktir, idrar yolu enfeksiyonlarının habercisidir. İleri tetkik olarak İdrar kültürü istenir.

Ciltte ya da vajinal senkrosyonlarda yaşayan bakterilerin idrar örneğini kirletmesine mâni olmak için özellikle kadınlarda örnek toplanırken özellikle dikkat edilmesi gerekir.

Eğer bakteri görülürse  az, orta ya da çok olarak tam idrar tahlil raporuna işlenir.

Çevredeki deriden gelen bakteriler üretradan üriner sisteme giriş yapabilir. Mesaneye kadar da ilerleyerek idrar yolu enfeksiyonuna sebep olabilir.

Eğer bu enfeksiyon tedavi edilmezse böbreklere kadar taşınarak böbrek hastalığına sebep olabilir.

Her ne kadar idrar yolu enfeksiyonu rahatlıkla tedavi edilebilse de eğer kişide sürekli tekrarlıyorsa tedaviye yardımcı olması için idrar kültürü ve duyarlılık testi istenebilir.

Nadiren erkeklerde, daha çoksa kadınlarda maya idrarda olabilir. Daha çok vajinal maya enfeksiyonu olan kadınlarda rastlanan bir durumdur.

Çünkü toplama sırasında idrar, vajinal sekresyonlarla kontamine olmuş haldedir. Eğer idrarda maya gözlenirse kişi maya enfeksiyonu sebebiyle tedaviye alınabilir.

Trichomonas vaginalis kadınların idrarında ya da çok nadir de olsa erkeklerde rastlanan bir parazit türüdür.

Mayalarda olduğu gibi bunda da vajinal kanalı enfekte eder. İdrar içindeki varlığı numunelerin toplanması esnasında kontaminasyondan kaynaklı olur.

Eğer bunlar idrar analizinde ortaya çıkarsa vajinal enfeksiyonu aramak için ileri tetkiklere başvurulabilir.
İdrarda Silendirler

Bu silindirik parçacıklar, böbrek hücreleri tarafından idrara salınan pıhtılaşmış proteinden oluşur. Böbreklerin uzun, ince, içi boş kanallarında meydana gelir. Genellikle tübülün şeklini alırlar. Mikroskopla incelendiğinde ekseriyetle bir sosis şeklini andırır ve sağlıklı insanlarda hemen hemen berraktır. Bu tür silendirlere hyalin silendiri adı verilir. Normalde sağlıklı insanların düşük güç alanı başına birkaç hyalin silendiri mevcut olabilir. Yorucu bir egzersiz yapılması halinde daha fazla hyalin silendiri atımı ortaya çıkabilir.

Diğer silendir tipleri farklı böbrek hastalıkları ile ilişkilidir. İdrarda yer alan silendir tipleri hangi bozukluğun böbrekleri etkilediği konusunda fikir verebilir.

Lökosit ve eritrosit içeren hücresel silendirler böbrek bozukluklarına işaret edebilir. Bazı diğer örnekleri ise yağ silendir, granül silendir, mum silendir içermektedir.

Böbrekte bir hastalık süreci yaşandığı taktirde hücreler, diğer maddeler silendir oluşumunda protein içerisine sıkışabilir.

Bu durumda silendir içinde yer alan maddelerle, mesela eritrosit silendir ya da lökosit silendir olarak tanımlanmaktadır.
İdrarda Kristaller

İdrar pek çok çözünmüş madde içerir. Bunar vücudun ortadan kaldırması gereken atık kimyasallardır. Bu çözüneneler aşağıdaki hallerde idrarda belirli bir maddenin kristallerini meydana getirebilirler:

    Çözünmüş maddelerin konsantrasyonu artmış haldedir.
    İdrar pH’sı gittikçe daha asidik ya da bazik olmaktadır.
    İdrar ısısı bunların oluşumunu teşvik etmektedir.

Kristaller, rengi, şekli ve idrar pH’sına göre tanımlanmaktadır. Ufak, kum benzeri parçacıklar gibi belirli şekilleri olmayan vaziyette olabilecekleri gibi iğne benzeri özel şekillerde de olabilirler.

Tipik olarak idrarda yer alan çözünenlerden oluşuyorlarsa normal kabul edilirler.

Daha çok idrar toplandıktan sonra bunlar idrarın soğumaya başlamasıyla oluşur. Vücutta mevcut halde değillerdir.

Sağlıklı insanların idrarında amorf üratlar, ürik asit kristalleri, kalsiyum okzalat, amorf fosfatlar gibi bazı kristaller yer alır.

Diğer taraftan normal olarak idrarda olmayan maddelerden kristaller oluşuyorsa bunlar anormale işaret eder. Anormal kristaller, anormal bir metabolik süreci yansıtabilir.

Bunlar kalsiyum karbonat, sistin, tirozin, lösin ve başkaları olabilir.

İdrar meydana gelirken böbreklerde normal ya da anormal kristaller meydana gelebilir.

Bunlar bir araya gelerek böbrek taşlarını meydana getirebilir.

Bu böbrek taşları, böbreğin kendisinde ya da üreterlerde yerleşip aşırı şiddetli ağrılara neden olabilirler.

Bu yüzden kişiye tarifi imkânsız ağrılar, sızılar yaşatabilirler.

İdrarda röntgen boyası ve ilaçlar da kristalleşebilir.

Bu yüzden laboratuvar çalışanlarının idrar kristallerinin tanımlanmasında eğitimli olmaları gerekir.
Tam İdrar Testi Değerlendirmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Faktörler

TİT, çeşitli sebeplere bağlı olarak normalden farklı sonuçlar çıkarabilir. Bu nedenle hasta ile çok iyi iletişim kurulması gerekmektedir. Kadın hastalarda menstrüasyon dönemlerinin hemen öncesi ve sonrası idrar testinde değerler ciddi sapmalar gösterebilir. Bununla birlikte hastanın ağır egzersizler yaptıktan hemen sonra idrar testi vermesi önerilmez. Aynı zamanda hastanın test vermeden hemen önce bol su içmesi de idrarda bazı değerleri yanlış gösterebilir. Hastanın sigara içmesi, alkol kullanıyor olması da değerlerde patolojik olmadan farklı değerler açığa çıkarabilir.