NUMUNE ALMA
ÖRNEK ALINMASI
KAN ÖRNEKLERİ
Kan örneği alınırken tüplerin aşağıdaki sıraya göre kullanılması önem arz etmektedir.
- Katkısız tüpler ( Kırmızı , Sarı kapaklı tüpler )
- Katkılı tüpler ( Lacivert , Mor , Siyah , Mavi , Yeşil , Gri kapaklı tüpler )
Katkısız Tüpler
Serum
Tüp : Kırmızı , sarı kapaklı, vakumlu, jelli plastik tüpler kullanılmaktadır.
Örnek alımı için vacutainer adaptörü tercih edilmelidir.
Örnekler enjektör ile alınmış ise ; enjektöre kesinlikle basınç uygulanmadan , tüpün kapağı açılmadan kapaktan içeriye enjektör ucu batırılıp kendi vakumu ile kanın akışı sağlanmalıdır. Tüpün kapağı açılmak zorunda kalındıysa;enjektör iğnesi sarı atık kovasına atıldıktan sonra kan tüpe boşaltılmalı ve tüpün kapağı sıkıca kapatılmalıdır.(Enjektör iğnesi çıkartılmaz ise kanın tüpe boşaltılması sırasında hemoliz meydana gelme olasığı çok fazladır.)
Serum elde edilmesi :
- Jelli tüpler kan örneği ile tam olarak doldurulmalıdır.
- Kan örneğinde hemoliz oluşturmadan tüpün iç çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için tüp kesinlikle çalkalanmadan 5-6 kez yavaşça altüst
- Tüp içerisindeki kan kendiliğinden pıhtılaşana kadar en az 30 dk beklenmeli ve sonra 10 dk 1500-2000 xg de santrifüj edilmelidir. Böylece tüp içerisindeki jel serum ile kan hücreleri arasında bariyer oluşturacaktır.
- Ayrılan serum örnekleri 13x75 mm lik boş tüpe aktarılarak gönderi yapılmalıdır.Dondurulmuş örnek gerekiyorsa, seconder tüp hemen -20 derecede, buzdolabının dondurucu bölümüne veya derin dondurucuya kaldırılmalı transport zamanına kadar orada saklanmalıdır.
!!! Bir kez santrifüj edilmiş fakat serum ayrımı tam gerçekleşmemiş kan örneğini tekrar aynı jelli tüp içerisinde santrifüj etmek çok sakıncalıdır.İkinci kez santrifüj etmek hücre hasarına neden olacağından hücre içeriği ortama salınır ve matriksi hasara uğramış jelden sızıp seruma karışabilir.Bu durum özellikle bazı elektrolit,eser element ve enzim testlerini etkileyebilmektedir.Bu nedenle tam ve doğru serum elde edilemediğinde ve tekrar santrifüj gerektiğinde jelin üzerindeki serum boş tüplere aktarılarak tekrar santrifüj edilmelidir.
!!! Hemolizli veya bulanık (lipemik) serumlar birçok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır.
Katkılı Tüpler
EDTA lı Tam Kan
Tüp : Mor kapaklı 13x75 mm lik 2 mL vakumlu K3EDTA lı tüp
- 2 mL tam kan mor kapaklı EDTA lı tüplere alınır.Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz kesinlikle çalkalanmadan tüp 5-6 kez yavaşça altüst edilerek karıştırılır.
- !!! Örnek alınırken kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir.
- Örnekler transport edilinceye veya çalışmaya alınıncaya kadar buzdolabında (2-8 derecede) saklanır.
- !!! Tüp üzerindeki işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmamış veya tüpün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır.
EDTA lı Plazma
Tüp : Mor kapaklı 13x75 mm lik 4 mL vakumlu K3EDTA lı tüp
- Antikoagülan içeren tüplere kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir.Antikoagülan içeren tüplere kan alındıktan hemen sonra tüp çalkalanmadan yavaşça alt üst edilerek özenle karıştırılmalıdır.
- Kan alımından hemen sonra örnek 2000 xg de 15 dk santrifüj edilmelidir.
- Ayrılan plazma 13x75 mm lik boş tüpe aktarılmalı ve tüp üzerine” EDTA lı plazma “ yazılarak gönderi yapılmalıdır.Bu esnada kanın sellüler kısmı plazmaya karışmamalıdır.
Eser Elementler ve Toksik elementler için Serum
Tüp : Lacivert kapaklı 13x100 mm lik 6 mL vakumlu plastik tüp
- 13x100 lük lacivert tüpler 6 mL kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır.
- Tüp çalkalanmadan 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir.
- Tüp içerisindeki kan kendiliğinden pıhtılaşana kadar en az 30 dk beklenmeli (bu süre en fazla 2 saat olabilir) ve sonra 10 dk 1500 xg de santrifüj edilmelidir.
- Ayrılan serum örnekleri 13x75 lik boş seconder tüpe aktarılıp tüpün üzerine tüpün tipi belirtilerek gönderi yapılmalıdır.
- Seperatör tüp ve jelli tüpler test sonuçlarını etkileyeceğinden kullanılmamalıdır.
Sedimantasyon için Sitratlı Tam Kan
Tüp : Siyah kapaklı 1,3 mL vakumlu ESR tüp
- Kan örneği siyah kapaklı tüplere işaretli çizgiye kadar alınır.
- Tüp kan örneğinin sitrat teması için 5-6 kez çok yavaş altüst edilir.
Sitratlı Plazma
Tüp : Mavi kapaklı 13x75 mm lik 2,7 mL vakumlu sitratlı tüp
- Örnek alımı sırasında turnike çok sıkı olmamalı ve damara tek seferde zorlamadan girilmelidir. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan doğru kan örneği alınmalıdır.
- Kan örneği 9:1 oranında sodium sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır.
- Koagülasyon örneklerinin alımından önce her zaman bir yedek tüpe 2-3 mL kan alınmalıdır.İlk alınan yedek tüp başka testler için kullanılabilir veya atılabilir.
- Kan örneğinin antikoagülan olarak kullanılan sodium sitrat ile tam temas ederek karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yavaşça altüst edilmelidir.
- Alınan kan örneği 1500 xg de 15 dk oda ısısında santrifüj edilerek trombositten fakir plazma elde edilmelidir. Daha düşük santrifüj hızında ve zamanında ayrılmadığında, trombositler plazmada kalarak faktör IV ü plazmaya verirler ve pıhtılaşma analizinin yanlış çıkmasına yol açabilirler.
- Santrifügasyon sonrası plazma hemen ayrılmalı ve seconder tüpe aktarılmalı, ağzı hemen kapatılmalı,”sitratlı plazma” yazılmalıdır.
- Örnek tüpü test çalışılana kadar buzlu kap içerisinde saklanmalıdır. Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez.
Koagülasyon testleri için alınan sitratlı plazma örneği en geç 3 saat içinde çalışılmalıdır. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir.3 saat içerisinde çalışılmayacak örnekler -20 derecede dondurulmalıdır.
Heparinli Tam Kan
Tüp : Yeşil kapaklı 13x75 mm lik 4 mL vakumlu plastik lityum heparinli tüp
- Kan örneği lityum heparin içeren yeşil kapaklı tüplere alınır.
- Kan örneğinin lityum heparin ile karışabilmesi için tüpler 5-6 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır.
Florürlü Plazma
Tüp : Gri kapaklı 13x75 mm lik 2 mL vakumlu plastic florid/oksalatlı tüp
- Tüpler 2 mL kan örneği ile doldurulmalıdır.
- Tüp kanın NaF ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir.
- 10 dk 1500-2000 xg de santrifüj (mümkünse soğutmalı) edilmelidir.
- Ayrılan plazma örnekleri 13x75 lik seconder tüplere aktarılarak üzerlerine “Florürlü Plazma” olduğu yazılarak gönderilmelidir.
İDRAR ÖRNEKLERİ
Spot İdrar
Laboratuvar standardizasyonu gereği sabah ikinci idrar tercih edilmelidir. Rutin idrar analizi için günün herhangi bir saatinde de idrar örneği alınabilir.
24 Saatlik İdrar
- İdrar örneğinin toplanacağı gün sabah ilk idrar dışarı atılır. Mesanenin tamamen boşaldığından emin olarak başlangıç saati kayıt edilir.
- Gün içerisinde ve gece yapılan tüm idrarlar kabın içine toplanır.
- Ertesi sabah başlangıç saatinden tam 24 saat sonra yapılan son idrar da kaba eklenir.
- Toplama süresince idrar kabı soğuk ve karanlık ortamda saklanmalıdır. Koruyucu madde kullanılacaksa koruyucu madde ile ilgili olarak öncelikle hasta bilgilendirilmelidir.
- İdrar toplamaya başlamadan önce koruyucu madde toplama kabına konmalıdır. Hangi test için hangi koruyucu maddenin kullanılacağı test listesinde belirtilmiştir. Toplanan idrar volümü ölçülüp not edilir ve gerekli miktar ayrılıp, uygun koşullarda gönderimi yapılır.
MİKROBİYOLOJİK ÖRNEKLER
Burun sürüntü örneği için
İnce steril bir eküvyon nazik bir şekilde burundan sokulur, septum ve burnun iç yüzeyi ile temas ettirilerek sürüntü alınır.
Boğaz sürüntü örneği için
Eküvyon, iki tonsiller fossa, arka farinks ve inflamasyonlu veya ülserli, kriptli bölgelere sürülerek örnek alınır. Bu işlem yapılırken dil ve oral kavitenin yan duvarlarına temas olmamasına dikkat edilir.
Balgam örneği için
Özellikle sabah çıkarılan ilk balgam örneği tercih edilir. Önce ağız, su veya tuzlu su ile çalkalanır, ardından derin bir solunum egzersizi yaptırılarak, balgam çıkartıp önceden etiketlenmiş kaba konulur.
Tüberküloz tanısı için, balgam, üç gün alınmalıdır.
Bronşiyal yıkama örneği için
Bronşiyal yıkama örneği, bronkoskobik muayene sırasında doktor tarafından alınır. Az bir balgam örneği yeterli olabilir, fakat oral sekresyon olmamalıdır.
Yara, eksuda örneği için
Örneğin alınacağı bölge, steril bir gazlı bezle nazikçe temizlenir. Steril bir eküvyon yara üzerine derince bastırarak, örnek alınır ve transport besiyeri içinde laboratuvara gönderilir.
Üretral akıntı örneği için
Genellikle bol olan üretral akıntı bir eküvyon yardımıyla alınır. Eğer üretral akıntı az ise, sabah ilk idrarı yapmadan önceki akıntı tercih edilir. İnce bir eküvyon ile anterior üretraya 3-4 cm girilerek birkaç saniye akıntının eküvyon tarafından emilmesi beklenmelidir. Chlamydia trachomatis araştırılacaksa anterior üretraya sokulan eküvyon, epitel hücrelerini de alacak şekilde sertçe 360 derece döndürülmelidir.
Vajinal örnek için
Örnekler vagina arka duvarı veya vaginal orifisden steril eküvyonla alınır ve transport besiyeri içinde laboratuvara gönderilir. Örnek oda ısısında 24 saat saklanabilir.
İdrar kültürü için
Kültür alacak olan kişi ellerini sabunla yıkar.
Hasta bayan ise labiumları açıp perine bölgesini, önden arkaya doğru önce sabunlu ardından duru suyla ıslatılmış gazlı bez ile siler. Önce bir miktar idrarı dışarıya yapar, orta idrarı steril bardağa alır.
Hasta menstruasyon döneminde ise önce temiz bir tamponla akıntıyı durdurması söylenir.
Hasta erkek ise sabunlu su ve sonra temiz su ile penisin ucunu yıkar ve kuruduktan sonra, önce bir miktar idrarı dışarıya yapar, orta idrarı steril bardağa alır.
Bebeklerde perine temizliği yapıldıktan sonra pediatrik idrar torbası takılarak idrar alınır.
Kateterden örnek alınacaksa, üretraya yakın bölge %70 lik alkol ile silinir. Bir enjektör ucu yukarı bakacak şekilde sondaya sokulup idrar aspire edilir. Enjektör ile 5 - 10 mL örnek alınarak steril idrar kabına aktarılır. İdrar kabının kapağı hiçbir yere temas ettirilmeden kapatılır. Sonda torbasından kesinlikle idrar alınmaz. Mümkün olduğunca sabah idrarı tercih edilir.
Gaita örneği için
Gaita örneği temiz sızdırmaz dışkı kültür kabına alınır. Dışkı veremeyen hastalarda rektal sürüntü alınır. Kültür örneği, 1 saat içinde laboratuvara gönderilir. Rektal sürüntüler transport besiyerinde, 2 saat içerisinde gönderilir.
BOS örneği için
Klinik örnek mümkünse antibiyotik tedavisi başlanmadan önce alınır. Örnek alınacak bölge antisepsi kurallarına uygun olarak hazırlandıktan sonra L3-L4, L4-L5 veya L5-S1 aralığından lumbar ponksiyon yapılarak üç adet steril, kapaklı tüpün her birine en az 1-2 mL BOS alınır. İyotlu bir preparat ile deri üzerine antisepsi uygulanır. Sıvının alınacağı bölge %70 lik etanol ile ve iyot çözeltisi (%1-2 iyot tentürü veya %10 povidon iyot) ile silinir. İyot tentürü kullanılırsa işlem sonrasında %70 lik etanol ile tekrar silinir. Genel olarak BOS kültürleri ile eşzamanlı olarak kan kültürü alınması da önerilir.
Beyin omurilik sıvısı oda ısısında, 15 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Örneğin alınması ile işlenmesi arasındaki süre en fazla dört saat olabilir.
Vücut sıvıları örnekleri için (Eklem sıvısı, Plevra sıvısı, Perikard sıvısı, Periton sıvısı, Amniyon sıvısı)
Örnekler aseptik koşullarda, iğne aspirasyonu veya cerrahi olarak alınır. Mümkün olduğunca fazla sıvı almaya çalışılmalıdır. Örnek steril kapaklı tüpe en az 2-3 mL olmak üzere konur ve laboratuvara ulaştırılır. Bu sıvılardan hücre sayımı yapılacaksa 2 mL’lik miktar EDTA’lı tüpe aktarılır ve laboratuvara analiz için gönderilir.
SPERM ÖRNEĞİ ALMA :
Sperm örneklerini hastalar laboratuvarda vermelidir. Beklemiş sperm örneklerinde sonuçlar etkilenir.
Sperm örneği vermeden önce 2-7 gün arasında cinsel perhiz uygulanır. Ardından mastürbasyon yoluyla geniş ağızlı ve steril bir kap içerisinde meninin toplanması gerekir.
Mastürbasyon sırasında kayganlaştırıcı madde veya sabun gibi sperm öldürücü madde olmaması gerekir.